اختلال بلع یا دیسفاژی (Dysphagia) یک وضعیت پزشکی است که به هرگونه آسیب در ایجاد و انتقال لقمه غذایی، آب و دارو از دهان تا معده مربوط میشود. در این شرایط، شخص ممکن است مشکل در قورت دادن مواد غذایی، نوشیدنیها یا حتی قورت دادن سخت آب را تجربه کند. این مشکل میتواند در هر مرحله از فرایند بلع، از جمله جویدن لقمه، انتقال لقمه به حلق، قورت دادن لقمه و انتقال لقمه از حلق به مری و سپس معده رخ دهد که نیازمند درمان اختلال بلع می باشد.
مشکلات فرآیند بلع ممکن است ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله:
1-مشکلات عضلانی: ضعف یا گرفتگی عضلات حلق و گلو میتواند باعث مشکل در بلع و قوردت دادن لقمه و آب شود.
2-اختلالات عصبی: مشکلات در عصبهای مسئول برقراری ارتباط بین مغز و عضلات بلع میتواند اختلالاتی در فرآیند بلع را ایجاد کند. مثل بیماری های نورولوژیک همچون سکته مغزی، ام اس، پارکینسون و ALS
3-عوارض ساختاری: وجود تنگی یا انسداد در مسیر عبور لقمه میتواند باعث مشکل در بلع شود. این شرایط در بیماری هایی مانند سرطان معده و مری، سرطان حلق و حنجره و دیگر سرطان های سر و گردن مشاهده می شود.
دیسفاژی میتواند منجر به عوارض جدی شود مانند: خفگی، عفونت ریه و کاهش وزن شدید شود. بنابراین، در صورت تجربه هرگونه مشکل در بلع، مراجعه به دکتر متخصص بلع برای ارزیابی، تشخیص دقیق و درمان اختلال بلع مناسب بسیار مهم است.
چه علائمی ممکن است در اختلال بلع دیده شود؟
ممکن است علائم و نشانههای مختلفی در بیمار دیسفاژی دیده شود. برخی از این علائم عبارتند از:
1-بلع سخت و دردناک: افراد ممکن است مشکلاتی در فرآیند بلع داشته باشند که میتواند شامل درد و ترس از بلع غذا، مایعات، داروها و حتی بلع آب باشد.
2-خفگی یا خفه شدن: در بعضی موارد، افراد با اختلالات بلع ممکن است در حین بلعیدن خفگی را تجربه کنند، به خصوص در مواقعی که غذا یا مایع به طور غلط وارد مجرای تنفسی شود.
3-احساس گرفتگی یا گلو درد: بعضی افراد ممکن است احساس گرفتگی، خارش، تنگی یا درد در ناحیه گلو داشته باشند.
4-بروز عفونت تنفسی: افراد مبتلا به اختلالات بلع در معرض خطر عفونت ریه ناشی از آسپیراسیون هستند. زیرا غذا یا مایعاتی که وارد مجرای تنفسی میشوند، میتوانند عفونت ریه یا پنومونی ریه را به دنبال داشته باشند. درمان اختلال بلع می تواند منجر به جلوگیری از بروز عفونت خواهد شد.
5-کاهش وزن: دیسفاژی ممکن است منجر به کاهش وزن ناشی از مصرف کمتر مواد غذایی و مایعات شود، زیرا فرد نمیتواند به طور کامل تغذیه کند.
6-خستگی در حین بلع: در بعضی موارد، بلعیدن ممکن است به طور کلی برای فرد خستهکننده و زمانبر شود. این مورد در افرادی که دچار بلع عصبی یا مشکل ترس از بلع (فاگوفوبیا) هستند بیشتر مشاهده می شود چون این افراد لقمه غذا را بیش از حد می جوند و خسته می شوند.
اگر این علائم را تجربه میکنید، توصیه میشود به یک دکتر متخصص بلع مراجعه کنید تا ارزیابی دقیقی صورت گیرد و درمان مناسب انجام شود.
ابزارهای تشخیصی در مشکلات بلع کدامند؟
در گفتاردرمانی برای درمان اختلال بلع ، از ابزارهای تشخیصی متنوعی استفاده میشود تا علل و عوامل مرتبط با مشکل بلع شناسایی شود و برنامه مناسب درمان اختلال بلع تدوین شود. در زیر به برخی از ابزارهای تشخیصی در بلع درمانی اشاره میکنیم:
1- مصاحبه بالینی
در این مرحله، گفتاردرمان با بیمار صحبت میکند تا مشکلات و علائم بلع را جمعآوری کند، تاریخچه پزشکی و سابقه مشکل بلع را بررسی می کند و به تحلیل و توصیف دقیق تجربیات بلع بیمار می پردازد.
ارزیابی اندام های درگیر در بلع
این شامل بررسی ساختارهای مربوط به بلع، مانند بررسی: ساختار دهان، حلق، عملکرد عضلات صورت و گلو، و ارزیابی حرکت زبان و لبها میشود.
ارزیابی دستگاهی عملکرد بلع
با استفاده از روشهای مختلفی مانند: ارزیابی آندوسکوپی فیبروپتیک بلع (FEES)، ویدئوفلوئوروسکوپی بلع (VFSS) و مانومتری با رزولوشن بالا (HRM) عملکرد بلع و توالی وقوع مراحل بلع بررسی میشود.
این ابزارها تنها برخی از ابزارهای مورد استفاده برای ارزیابی مشکل بلع هستند و گفتاردرمان ممکن است براساس نیازهای ویژه بیمار از ابزارهای دیگری نیز استفاده کند.
برای رزرو وقت همین الان نوبت بگیر
دریافت نوبت آنلاین با یک کلیک!
چه روشهای درمانی برای درمان اختلال بلع وجود دارد؟
درمانهای اختلال بلع را میتوان بصورت درمانهای رایج و نوین طبقه بندی نمود. بدین صورت که درمانهای رایج بلع شامل درمان دارویی، درمان جراحی، و درمان توانبخشی می باشند. درحالیکه که درمانهای نوین شامل درمانهای رفتاری- ابزاری مانند تمرین افزایش قدرت عضلات بازدمی (EMST)، درمان بلع با کمک ویدئو (VAST) و درمانهای الکتروفیزیولوژیکال مانند تحریک الکتریکی عضلات بلع( ام استیم/وایتال استیم) و تحریک الکتریکی مغز (tDCS) می باشند.
درمان دارویی:
در برخی موارد، استفاده از داروها میتواند به کنترل اختلال بلع کمک کند. مثلاً استفاده از داروهای ضدتشنج یا داروهایی که عضلات بلع را تقویت میکنند، ممکن است مفید باشد. تجویز داروها توسط پزشک معالج انجام میشود.
تداخلات جراحی:
در برخی موارد، درمان جراحی ممکن است لازم باشد. مثلاً در مواردی که تنگی مجرای بلع، تومورها یا ترشحات مانعی برای بلعی شده است، ممکن است نیاز به تداخل جراحی وجود داشته باشد.
درمان توانبخشی:
درمان توانبخشی شامل دو راهکار کلی است:جبرانی و بلع درمانی
راهکار های جبرانی: این راهکار ها شامل موارد زیر می باشند:
1- اصلاح بافت غذایی: معمولا بافت های نرم و پوره احتمال بلع راحت تری دارند. در مورد مایعات اگر غلیظ شوند با استفاده از ژله درست کردن یا اضافه کردن پودر غلیظ کننده، احتمال آسپیره کردن و نفوذ به ریه کم می شود.
2- اصلاح موقعیت سر و وضعیت نشستن حین خوردن:
بهترین حالت برای کاهش خطر گیرکردن لقمه در گلو یا کاهش خطر نفوز مایعات و آب به ریه وضعیت نشسته و حالت چانه به سمت پایین است.
3- اصلاح حجم و سرعت غذاخوردن:
اگر حجم غذا یا آب کمتر باشد بصورتی که در هر قاشق مقدار کمتری غذا ریخته شود یا لقمه نانی کوچکتر گرفته شود احتمال گیرکردن لقمه در گلو کمتر است. همچنین اگر آب و مایعات جرعه جرعه نوشیده شوند ریسک آسپیره بسیار کاهش می یابد.
راهکار دوم: بلع درمانی
بلع درمانی توسط گفتاردرمان متخصص در بلع انجام می شود و شامل تمرینات زیر می باشد:
1- تمرینات دهانی-حرکتی
2- تحریک دمایی-چشایی
3-تمرین بلع با تلاش و تقلا
4- مانور بلع چاکنای
5- مانور بلع فوق چاکنای
6- مانور مندلسون
7-مانور ماساکو
8- تمرین شاکر
9- تمرین مقاومت در برابر پایین آوردن چانه
10-تمرین تققویت عضلات بازدمی
آیا درمان دارویی برای اختلالات بلع وجود دارد؟
بله، در برخی موارد درمان دارویی میتواند در درمان اختلالات در فرایند بلع موثر باشد. در صورتی که علت اختلال در بلع مربوط به عوامل دارویی یا مشکلات دارویی باشد، تغییر داروها یا دوزدهی آنها ممکن است بهبود را به همراه داشته باشد. همچنین، برخی داروها میتوانند برای بهبود عملکرد عضلات بلع و کاهش علائم اختلالات بلع مفید باشند.
به عنوان مثال، در برخی موارد از داروهای ضدتشنج مانند بوتولینوم توکسین (Botox) درمانی استفاده میشود. این دارو با تزریق به عضلات مسئول بلع، آنها را مسدود و کنترل بلع را بهبود میبخشد.
درمان دارویی معمولاً توسط پزشک معالج بر اساس علت و شدت اختلالات در فرآیند بلع تعیین میشود. پزشک میتواند داروهایی مانند داروهای ضدتشنج، مراقبتهای اسیدپپتیک، داروهای ضدتشنج، داروهای ضدالتهابی یا آنتیبیوتیکها را تجویز کند.
نقش گفتاردرمان در درمان اختلال بلع چیست؟
گفتاردرمان در مدیریت اختلال بلع نقش مهمی ایفا میکند. گفتاردرمان در بررسی و بهبود عملکرد عضلات و عملکرد بلع فرد مبتلا به اختلال بلع کمک میکند. گفتاردرمان با استفاده از تمرینات و تکنیکهای خاص، بهبود کنترل عضلات بلع و بهینهسازی فرایند بلع را هدف میگیرند.
نقش گفتاردرمان در درمان بلع شامل آسیب شناسی، ارزیابی، و درمان دیسفاژی به همراه مشاوره اختلال بلع می باشد.
آیا درمان اختلال بلع میتواند بهبود کامل را به همراه داشته باشد؟
بله، درمان اختلالات بلع بهبود کامل را در برخی موارد ممکن است به همراه داشته باشد، اما در برخی موارد دیگر ممکن است بهبود نسبی یا کاهش علائم بیشتری را به همراه داشته باشد. این موضوع بستگی به علت و شدت اختلال بلع دیسفاژی، تشخیص دقیق و روشهای درمانی استفاده شده دارد.
در برخی موارد، اختلالات در فرآیند بلع دیسفاژی قابل کنترل و بهبود قابل توجهی دارد. با تشخیص صحیح و استفاده از روشهای درمانی مناسب، میتوان علائم اختلال بلع را به حداقل رساند و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.
اما در برخی موارد، اختلالات بلع ممکن است بهبود کامل نداشته باشد. این ممکن است به علت عوامل زمینهای پایه از جمله: بیماریهای عصبی، تومورها، آسیبهای ساختاری و شرایط پایدار باشد. در این موارد، هدف درمان بیشتر به کاهش علائم، بهبود کیفیت زندگی و بهینهسازی فرایند بلع میباشد.
مهم است که همکاری با تیم درمانی متخصص و پیگیری دقیق از سوی فرد مبتلا به اختلال بلع صورت گیرد تا بتوان بهبود ممکن را حاصل کرد و استراتژیهای مناسب برای مدیریت این اختلال را انتخاب کرد.
هزینه درمان اختلال بلع در سال 1403 چقدر است؟
هزینه جلسه بلع درمانی طبق تعرفه سال 1403 مصوب وزارت بهداشت و درمان، برای مدت زمان 30 دقیقه معادل 409 هزار تومان می باشد.
البته هزینه درمان مشکل بلع ممکن است متفاوت باشد و بستگی به عوامل زیر داشته باشد:
نوع درمان: ممکن است شامل درمان ترکیبی با روش های تحریک الکتریکی مغز یا تحریک الکتریکی عضلات بلع همزمان با درمان رایج بلع درمانی باشد.
مکان و سطح تخصص گفتاردرمان: هزینهها ممکن است بر اساس مکان جغرافیایی و سطح تخصص بلع درمان متفاوت باشند.
بیمارستان و مراکز درمانی: هزینه درمان بستگی به نوع بیمارستان یا مرکز درمانی و کیفیت خدمات آنها دارد. بیمارستانهای خصوصی معمولاً هزینههای بالاتری دارند نسبت به بیمارستانهای دولتی دارند.
بیمه درمانی: وجود بیمه درمانی و پوشش بیمه برای درمان بلع نیز تأثیرگذار است. بررسی پوشش بیمه درمانی خود و تعیین میزان هزینههای تحت پوشش بیمه میتواند کمک کند.
سوالات متداول
بله، فیزیوتراپی و کاردرمانی میتوانند تا حدودی در بهبود عملکرد بلع بطور غیرمستقیم موثر باشند. اما نقش اصلی و مستقیم درمان بلع به عهده گفتاردرمان می باشد.
بله، تغییرات در شیوه تغذیه از جمله تغییر در نوع غذاها، قوام و حجم غذاها میتواند در بهبود عملکرد بلع و کاهش خطرات مرتبط با بلع موثر باشد.
جراحی در موارد شدید و مقاوم به سایر روشهای درمانی ممکن است لازم باشد. اما در بیشتر موارد، جراحی به عنوان گزینه آخر در نظر گرفته میشود و روشهای غیرجراحی برای درمان اختلالات در فرآیند بلع ترجیح داده میشوند.
بله، درمان معمولاً نیازمند همکاری تیم چندتخصصی از جمله پزشکان عمومی، متخصصین گوش، حلق و بینی، گوارشپزشکان، گفتاردرمانها، فیزیوتراپیستها و تغذیه شناسان است.
فیزیوتراپی بلع مانند بسیاری دیگر از عباراتی است که بشکل غلط در جامعه بکار برده می شوند. بلع درمانی عبارت صحیح می باشد و اشاره به گفتاردرمانگری دارد که بصورت تخصصی در زمینه درمان بلع مشغول است.