tDCS مخفف عبارت “تحریک الکتریکی مغز به کمک جریان مستقیم” (transcranial Direct Current Stimulation) است. در این روش، جریان الکتریکی با استفاده از الکترودها به صورت مستقیم به سطح پوست سر وارد می‌شوند و مغز را تحریک می‌کنند. این جریان الکتریکی به طور معمول با استفاده از دو الکترود: یک الکترود مثبت (آنود) و یک الکترود منفی (کاتود) اعمال می‌شود. در ادمه ابتدا طرز کار دستگاه تحریک الکتریکی مغز را بیان کرده و سپس فواید آن را بررسی کرده و در آخر سوالاتی که ممکن است برای شما ایجاد شده باشد را بیان نموده و پاسخ خواهیم داد.
تحریک الکتریکی مغز با استفاده از tDCS قصد دارد فعالیت نورون‌ها را تغییر دهد و الگوهای فعالیت مغزی را تنظیم کند. با تنظیم فعالیت نورون‌ها، امکان ایجاد تغییرات در عملکرد شناختی، حالت مزاجی و سایر عملکردهای مغزی وجود دارد. این روش به عنوان یک روش غیرتهاجمی و غیردارویی در مطالعات علمی و در برخی موارد در کاربردهای بالینی استفاده می‌شود.
طرز کار دستگاه tDCS
دستگاه tDCS در حالت کلی شامل یک سیستم سه قطبی است که شامل دو الکترود و یک منبع جریان الکتریکی است. الکترودها به عنوان رابط بین دستگاه و سطح پوست سر عمل می‌کنند.
در این دستگاه، یک باطری 9 ولتی برای تأمین منبع تغذیه استفاده می‌شود. جریان الکتریکی که از باطری تأمین می‌شود، در حداکثر مقدار 2 میلی‌آمپر است و توسط سیم‌ها به الکترودها منتقل می‌شود. الکترودها معمولاً درون یک پارچه اسفنجی قرار می‌گیرند که با محلول آب نمک خیس شده است تا هدایت جریان الکتریکی بهتر شود. الکترودها روی سطح پوست سر قرار می‌گیرند و یکی از آنها به عنوان الکترود مثبت (آنود) و دیگری به عنوان الکترود منفی (کاتود) عمل می‌کند.
جریان الکتریکی که از الکترودها عبور می‌کند، درون بافت مغزی تحت تأثیر قرار می‌گیرد و می‌تواند فعالیت نورون‌ها را تغییر دهد. الکترود مثبت (آنود) معمولاً برای افزایش فعالیت نورون‌ها و الکترود منفی (کاتود) برای کاهش فعالیت نورون‌ها استفاده می‌شود. با تغییر فعالیت نورون‌ها، الگوهای فعالیت مغزی می‌توانند تنظیم و تغییر کنند.
مهم است بدانید که در هنگام استفاده از دستگاه tDCS، الکترودها باید به درستی و با دقت بر روی سر قرار گیرند و پارچه اسفنجی باید به طور درست مرطوب شود تا هدایت الکتریکی به صورت بهتری ایجاد شود. همچنین، جریان الکتریکی باید با شدت و مدت زمان صحیح تنظیم شود تا خطرات محتمل کاهش یابد و بهره‌وری بیشتری حاصل شود. به همین دلیل، استفاده از tDCS باید توسط پزشکان متخصص همچون گفتاردرمان ها و زیر نظر آنها صورت گیرد.
فواید استفاده از تحریک الکتریکی مغز چیست؟
استفاده از تحریک الکتریکی مغز، به ویژه با استفاده از روش tDCS، می‌تواند فواید متعددی به همراه داشته باشد. در زیر، به برخی از این فواید اشاره می‌کنیم:
- بهبود عملکرد شناختی
استفاده از tDCS ممکن است توانایی‌های شناختی را بهبود بخشد. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که تحریک الکتریکی مغز می‌تواند: تمرکز، حافظه، یادگیری و قدرت تفکر را تقویت کند. این موارد خصوصا در درمان مشکلات شناختی که در بیماران پارکینسون، آلزایمری و یا سکته مغزی رخ می دهند بسیار کمک کننده است و به گفتاردرمان های نورولوژیک در جهت بهبود بیمار کمک کننده هستند.
- بهبود خلق و روحیه tDCS
ممکن است در بهبود حالت مزاجی و کاهش افسردگی و اضطراب مؤثر باشد. تحریک الکتریکی مغز به صورت آنودیک (افزایش فعالیت نورونی) در برخی موارد می‌تواند سطح سروتونین (مادهٔ شیمیایی مرتبط با حالت خوب) را افزایش دهد.
- کاهش درد
برخی تحقیقات نشان داده‌اند که تحریک الکتریکی مغز می‌تواند در کاهش درد مزمن مؤثر باشد، به طور خاص در بیمارانی که به دلیل بیماری های عصبی مانند: نوروپاتی و درد عضلانی-اسکلتیتی رنج می‌برند.
- بهبود عملکرد حرکتی
تحریک الکتریکی مغز می‌تواند بر تغییرات عملکرد حرکتی تأثیر بگذارد. برخی مطالعات نشان داده‌اند که tDCS می‌تواند در بهبود عملکرد حرکتی در افراد با اختلالات حرکتی مانند بیماری پارکینسون مفید باشد.
- تسهیل درمان اختلالات عصبی
استفاده از tDCS به عنوان یک روش همراه در درمان برخی اختلالات عصبی مانند: افسردگی مقاوم، اختلالات خواب، بیماری اسکیزوفرنی، ناتوانی رایج کودکان و بیماری افسردگی پسزادمی ممکن است مؤثر باشد.
آیا این الکترودها را در هر جایی از سر می توان قرار داد؟
بله، الکترودها را می‌توان در نقاط مختلف سر قرار داد. موقعیت قرارگیری الکترودها بستگی به هدف و برنامه درمانی دارد. در تحقیقات علمی و کاربردهای بالینی، موقعیت الکترودها بر اساس ناحیه‌های مختلف مغز و هدف درمانی مورد نظر ممکن است تعیین شود.
به عنوان مثال، برای افزایش فعالیت ناحیه خاصی از مغز، الکترود مثبت (آنود) روی آن ناحیه قرار داده می‌شود و الکترود منفی (کاتود) را در جای دیگری از سر قرار می‌دهند. اما همواره باید توجه داشته باشید که قرارگیری الکترودها باید توسط پزشکان متخصص و بر اساس دانش و تجربه مناسب صورت گیرد.
منطقه‌های معمول برای قرارگیری الکترودها شامل: بخش قشر قدامی، بخش قشر قدامی بالا، بخش پس قشری و بخش قشر حسی مغز هستند. اما همیشه باید بر اساس شرایط بالینی و هدف درمانی تعیین کننده‌ی موقعیت الکترودها باشد.
برای همین، درمان با استفاده از tDCS باید توسط پزشکان متخصص و متخصصان مغز و اعصاب انجام شود، زیرا آنها دارای دانش و تجربه لازم در تعیین موقعیت الکترودها و تنظیمات جریان هستند.
در چه مواردی می توان از دستگاه تحریک الکتریکی مغز استفاده کرد؟
دستگاه tDCS (تحریک الکتریکی مغز) در موارد مختلفی به عنوان یک ابزار کمکی در درمان استفاده می‌شود. این دستگاه بهبود عملکرد مغزی و تحریک نورون‌ها را هدف قرار می‌دهد. در زیر، مواردی از استفاده این دستگاه را بررسی می‌کنیم:
- افزایش توان عملکرد مغزی: افراد سالم نیز می‌توانند از tDCS برای بهبود حافظه، افزایش توانایی یادگیری و ارتقاء عملکرد شناختی استفاده کنند.
- درمان اختلالات روانی: tDCS ممکن است به عنوان درمان کمکی در اختلالات مثل افسردگی، اضطراب، بی‌خوابی و سردردهای میگرنی مورد استفاده قرار گیرد.
- بازتوانی بعد از سکته مغزی tDCS : می‌تواند در بازتوانی بعد از سکته مغزی مفید باشد و بهبود علائم مانند اختلالات تکلمی و حرکتی را تسریع کند.
- بیماری‌های عصبی و عضلانی: استفاده از tDCS ممکن است در بیماری‌هایی مانند: پارکینسون، فیبرومیالژی، آسیب نخاعی و کاهش اشتها مفید باشد.
- بهبود حالت آلزایمر: در بیماران آلزایمر، tDCS می‌تواند بهبود حافظه و کاهش نشانه‌های بیماری را تسهیل کند.
- کمک به کنترل دردها: برخی دردهای مزمن که به درمان‌های دارویی پاسخ نمی‌دهند، با استفاده از tDCS ممکن است بهبود یابند. این دردها شامل: دردهای سر، دردهای عضلانی-اسکلتی و وزوز گوش می‌شوند.
- اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی tDCS: می‌تواند به کاهش علائم اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD) در کودکان کمک کند.
در هر صورت، برای تعیین صحت و تناسب استفاده از tDCS در هر بیماری خاص، مشاوره و تشخیص پزشک متخصص لازم است. او می‌تواند بر اساس شرایط بالینی شما و اطلاعات جدیدتر، تصمیم‌گیری مناسبی انجام دهد.
چه کسانی نباید از دستگاه tdcs استفاده کنند ؟
استفاده از دستگاه tDCS در برخی افراد و شرایط ممکن است منجر به عوارض جانبی یا تداخل با وضعیت سلامتی آنها شود. در زیر، مواردی از افرادی که باید احتیاط کنند یا از استفاده از دستگاه tDCS خودداری کنند، آورده شده است:
- افراد با تاریخچه بیماری‌های قلبی
استفاده از تحریک الکتریکی مغز در افرادی که قبلاً مشکلات قلبی داشته‌اند، نظارت ویژه‌ای نیاز دارند. تحریک الکتریکی مغز ممکن است تأثیری بر عملکرد قلبی داشته باشد.
- افرادی که دارای دستگاه‌های الکترونیکی داخلی هستند.
استفاده از tDCS در افرادی که دارای دستگاه‌هایی مانند: پیس‌میکر، استیمولاتور قلبی، ایمپلنت مغزی و غیره هستند، توصیه نمی‌شود. این دستگاه‌ها ممکن است با جریان الکتریکی مستقیم تداخل کنند و خطر جدی برای سلامتی فرد ایجاد کنند.
- افرادی که دارای تاریخچه تشنج یا اختلالات حاد نورولوژیکی هستند.
استفاده از tDCS در افرادی که قبلاً تشنج داشته‌اند یا اختلالات نورولوژیکی دارند، توصیه نمی‌شود. تحریک الکتریکی مغز ممکن است ریسک افزایش فعالیت تشنجی را افزایش دهد.
- افراد دارای پوست آسیب دیده یا حساس
استفاده از تحریک الکتریکی مغز بر روی پوستی که آسیب دیده است یا بسیار حساس است، مانند: زخم، سوختگی یا عفونت پوستی توصیه نمی‌شود، زیرا ممکن است عوارض بیشتری به وجود آید.
- خانم های باردار
استفاده از tDCS در زمان بارداری توصیه نمی‌شود، مگر اینکه توسط پزشک مورد تأیید قرار گرفته باشد. اطلاعات کافی درباره اثرات آن بر روند بارداری و سلامت جنین وجود ندارد.
به هر حال، قبل از استفاده از دستگاه tDCS، همواره با گفتاردرمان خود مشورت کنید. او می‌تواند بر اساس وضعیت سلامتی شما و تاریخچه بیماری‌هایتان، تصمیم مناسبی بگیرد و شما را هدایت کند.
آیا tDCS می‌تواند به بهبود گفتار در افراد با اختلالات نورولوژیک کمک کند؟
استفاده از tDCS در گفتاردرمانی می‌تواند در بهبود گفتار افراد با اختلالات نورولوژیک کمک کند. تحقیقات نشان داده‌اند که تحریک الکتریکی مغز با استفاده از tDCS می‌تواند بهبود‌هایی در عملکرد گفتاری افراد با اختلالات نورولوژیک ایجاد کند.
برخی از اختلالات نورولوژیک که می‌توانند توسط تحریک الکتریکی مغز در گفتاردرمانی مورد بررسی قرار گیرند عبارتند از:
- اختلال آفازی گفتاری (aphasia) : tDCS می‌تواند بهبود آفازی گفتاری در افرادی که در نتیجه آسیب مغزی مانند سکته مغزی این اختلال را دارند، کمک کند.
- اختلالات تلفظی (dysarthria) : tDCS ممکن است در بهبود کنترل عضلات صورت و زبان و افزایش وضوح گفتار در افرادی که دچار اختلالات تلفظی ناشی از مشکلات عصبی هستند، موثر باشد.
با این حال، مهم است بدانید که تأثیر تحریک الکتریکی مغز در گفتاردرمانی ممکن است در هر فرد متفاوت باشد و نتایج در هر شخصی بستگی به: ویژگی‌های فردی، نوع و شدت اختلال نورولوژیک و پاسخ به درمان دارد. همچنین، برنامه درمانی که شامل tDCS است باید توسط یک گفتاردرمان متخصص یا تیم درمانی متخصص تعیین شود و با سایر روش‌های گفتاردرمانی ترکیب شود.
آیا استفاده از tDCS در گفتاردرمانی همراه با سایر روش‌های درمانی مؤثرتر است؟
استفاده از تحریک الکتریکی مغز در گفتاردرمانی به عنوان یک روش درمانی کمکی می‌تواند با سایر روش‌های درمانی ترکیب شود و بهبود گفتار را تسریع کند. ترکیب tDCS با روش‌های گفتاردرمانی مختلف می‌تواند تأثیرات افزون‌بر روی بهبود گفتار و زبان داشته باشد.
معمولاً در گفتاردرمانی، tDCS همراه با تمرینات گفتاری و زبانی انجام می‌شود. تمرینات گفتاری می‌توانند شامل: تمرین عضلات صورت و زبان، تمرین تلفظ و آوانه‌شناسی، تمرین ترتیب دهی کلمات و جملات و تمرین تعامل اجتماعی باشند. استفاده از tDCS همراه با این تمرینات می‌تواند موثرتر باشد و زمان بهبود را کوتاه‌تر کند.
هرچند که ترکیب tDCS با سایر روش‌های درمانی می‌تواند بهبود گفتار را تسریع کند، اما همواره نتیجه مطلوب در همه افراد تضمین نمی‌شود. تأثیر tDCS و تعامل آن با سایر روش‌های درمانی بستگی به وضعیت فردی، نوع اختلال نورولوژیک و واکنش به درمان دارد. بنابراین، مهم است که این تصمیم توسط پزشک یا تیم درمانی متخصص در نظر گرفته شود تا بهترین روش درمانی برای هر فرد تعیین شود.
چگونه تعیین می‌شود که کدام مناطق مغزی برای تحریک بهبود گفتار در افراد با اختلالات نورولوژیک مناسب است؟
تعیین مناطق مغزی برای تحریک الکتریکی مغزی در بهبود گفتار در افراد با اختلالات نورولوژیک بستگی به نوع اختلال و هدف درمانی دارد. تخصصی که به این زمینه مربوط می‌شود را می‌توان با نام “نوروآفزایش” یا “نورواستیمولاسیون” (Neurostimulation) شناخت.
برای تعیین مناطق مغزی مورد تحریک، روش‌های مختلفی استفاده می‌شود، از جمله:
- روش مبتنی بر نقشه‌برداری مغزی (Brain Mapping)
با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری مغزی مانند ام‌ای‌جی (MEG)، ای‌ای‌جی (EEG) و ام‌ای‌ای (MRI)، فعالیت مغزی در ارتباط با گفتار و زبان بررسی می‌شود. این تصاویر نقشه‌ای از مناطق مغزی که در فرآیند گفتار نقش دارند را ارائه می‌دهند و می‌توانند به شناسایی مناطق مغزی برای تحریک الکتریکی کمک کنند.
- روش مبتنی بر تحریک جریان مستقیم (Direct Current Stimulation)
در این روش، مناطق مغزی برای تحریک به طور مستقیم با استفاده از tDCS تعیین می‌شوند. این روش معمولاً با استفاده از یک الگوی استاندارد برای قرار دادن الکترودها (مانند منطقه برودمنتال) انجام می‌شود، اما نیاز به بررسی‌های بیشتر و تعیین مناطق دقیق‌تر وجود دارد.
- روش مبتنی بر شبکه‌های عصبی (Neural Networks)
برخی از تحقیقات بر روی شبکه‌های عصبی مرتبط با گفتار و زبان تمرکز دارند. با استفاده از روش‌های شبکه‌سازی مغزی، نقشه‌هایی از شبکه‌های عصبی مرتبط با گفتار و زبان ساخته می‌شوند و مناطق مغزی مناسب برای تحریک مشخص می‌شوند.
به هر حال، تعیین مناطق مغزی برای تحریک الکتریکی در بهبود گفتار نیاز به مطالعات بیشتر و متخصصین در این حوزه دارد. همچنین، در تعیین مناطق مغزی مناسب، عواملی مانند: نوع اختلال نورولوژیک، نیازهای فردی و نتایج آزمایش‌ها و پژوهش‌های قبلی نیز در نظر گرفته می‌شود.
آیا تحریک الکتریکی مغز با استفاده از tDCS در گفتاردرمانی کمکی به افزایش تمرینات گفتاری می‌کند؟
تحریک الکتریکی مغز با استفاده از tDCS می‌تواند در گفتاردرمانی کمکی به افزایش تمرینات گفتاری کند. این روش تحریکی غیرتهاجمی است که با اعمال جریان الکتریکی مستقیم به مناطق مغزی مرتبط با گفتار، قابلیت پلاستیسیته مغز را تحریک می‌کند و فرآیندهای یادگیری و بهبود گفتار را تسهیل می‌کند.
مطالعات نشان داده‌اند که tDCS می‌تواند بهبود قابل توجهی در تمرینات گفتاری و کاهش علایم اختلالات گفتاری از جمله: کاهش خطاهای آوایی، افزایش سرعت صحبت کردن، بهبود آواشناسی و تغییرات در فعالیت مغزی مرتبط با گفتار ایجاد کند.
با این حال، برای بهره‌برداری بهتر از تحریک الکتریکی مغز در گفتاردرمانی، معمولاً از روش ترکیبی استفاده می‌شود. به عنوان مثال، ترکیب tDCS با تمرینات گفتاری متعدد و دستورات دهنده وظایف می‌تواند بهبودی بیشتری در کیفیت گفتار و نتایج درمانی داشته باشد.
در هر صورت، استفاده از tDCS در گفتاردرمانی باید تحت نظر یک متخصص مجرب و با در نظر گرفتن نیازها و شرایط هر فرد به عنوان بخشی از برنامه درمانی مناسب صورت گیرد.
زمانی که تحریک الکتریکی مغز کار می کند شخص چه احساسی خواهد داشت؟
در حین استفاده از دستگاه tDCS، بیشتر افراد حس ملایمی از لرزش یا تنگی در محل قرارگیری الکترودها تجربه می‌کنند. این حس معمولاً بسیار ضعیف بوده و ناخوشایند نیست و بعد از چند دقیقه تا نیم ساعت از بین می‌رود. همچنین ممکن است در برخی افراد حسی از گرما یا سردی در محل تحریک ایجاد شود، اما این حس نیز به طور عمومی ملایم و تحمل‌پذیر است.
بسیاری از افراد هنگام استفاده از tDCS هیچگونه حس، تغییر ذهنی یا فیزیکی خاصی را تجربه نمی‌کنند. با این حال، در برخی موارد ممکن است یک بخش از افراد حس انرژی بیشتر، افزایش تمرکز، یا تسریع در یادگیری و تشدید ذهنی را تجربه کنند. این تجربه با توجه به شخصیت و ویژگی‌های فردی ممکن است متفاوت باشد و نتایج دقیق و قطعی برای همه افراد قابل پیش‌بینی نیست.
سوالات متداول
بله، tDCS می‌تواند در بهبود گفتار در افراد با اختلالات نورولوژیک مؤثر باشد. این روش می‌تواند با تحریک مناطق مغزی مرتبط با گفتار، پلاستیسیته مغزی را تحریک کند و فرآیندهای یادگیری و بهبود گفتار را تسهیل کند. مطالعات نشان داده‌اند که تحریک الکتریکی مغز می‌تواند بهبود‌های قابل توجهی در: آواشناسی، سرعت گفتار، خطاهای آوایی و فعالیت مغزی مرتبط با گفتار ایجاد کند.
تعیین میزان مناسبی از استفاده از tDCS برای هر فرد با اختلالات گفتاری نورولوژیک نیازمند ارزیابی دقیق توسط متخصصین است. هر فرد دارای ویژگی‌های شخصیتی، تاریخچه بالینی و نیازهای درمانی خاصی است که باید مد نظر قرار گیرد. برخی از افراد ممکن است بهترین پاسخ به tDCS را داشته باشند، در حالی که برخی دیگر نتیجه مطلوبی را نبینند یا در موارد نادر ممکن است تحریک الکتریکی مغز برای آنها غیرمطمئن یا نامناسب باشد. بنابراین، تعیین صلاحیت و مناسبت استفاده از tDCS برای هر فرد، بهترین تصمیم را با توجه به مشاوره و نظر متخصصین درمانی می‌تواند برداشت کند.
استفاده از tDCS در گفتاردرمانی عموماً به عنوان یک روش تحریک غیرتهاجمی و با خطر کم معرفی می‌شود. عوارض جانبی شدید و ناخواسته از tDCS نادر هستند، اما ممکن است شامل: احساس تحریک، خارش، سوزش یا تنگی در محل قرارگیری الکترودها باشد. همچنین، ممکن است برخی افراد به جریان الکتریکی حساسیت نشان دهند و احساس: خستگی، سردرد یا عدم راحتی در اعضای بدن داشته باشند. اما این عوارض معمولاً طی چند دقیقه یا ساعت پس از پایان جلسه، بهبود می‌یابند. در هر صورت، قبل از استفاده از تحریک الکتریکی مغز ، مهم است که با پزشک یا متخصص مربوطه درباره همه جنبه‌ها و مسائل مرتبط با این روش صحبت کنید.
تعداد جلسات tDCS برای درمان گفتار در افراد با اختلالات نورولوژیک می‌تواند متناسب با نیازها و وضعیت هر فرد متغیر باشد. برنامه درمانی معمولاً شامل تعدادی جلسه است که معمولاً در مدت زمانی طولانی‌تر انجام می‌شود. فاصله زمانی بین جلسات معمولاً به توصیه متخصص مربوطه بستگی دارد، اما معمولاً بین جلسات چند روز تا چند هفته فاصله قرار می‌گیرد. برای تعیین تعداد و فاصله جلسات، نیاز به ارزیابی دقیق فرد و پیروی از برنامه درمانی تعیین شده است.