گفتاردرمانی
گفتاردرمانی چیست؟ هدف گفتاردرمانی چیست؟
گفتار درمانی (speech therapy)یا آسیب شناسی گفتار و زبان (speech-language pathology) یکی از رشته های توانبخشی به شمار می رود و هدف اصلی این رشته بهبود و تسهیل ارتباط افراد مراجعه کننده به گفتار درمانی می باشد. در واقع گفتاردرمانگر از طریق مشاوره، ارزیابی و درمان انواع اختلالات گفتار، زبان و بلع به بهبود فرآیند ارتباط افراد کمک می کند . متخصص گفتاردرمان در کنار سایر متخصص های توانبخشی از جمله کاردرمانی، شنوایی شناسی، فیزیوتراپی و بینایی سنجی به ارائه خدمات به بیماران نیازمند جهت بهبود سطح کیفیت زندگی آنها می پردازد.
درواقع تخصص گفتار درمانی یک علم میان رشته ای است که با تخصص های مغزو اعصاب، گوش و حلق و بینی، متخصص روانپزشکی، متخصص سالمندشناسی، متخصص گوارش، متخصص ریه، متخصص اطفال، روانشناس و همچنین متخصصین توانبخشی در ارتباط است و جهت ارائه بهترین خدمات گفتاردرمانی لازم است که یک کار تیمی بین گفتاردرمانگر و سایر متخصصین ذکر شده برقرار گردد.
تاریخچه گفتاردرمانی در ایران و جهان
تاریخچه رشته گفتار درمانی در جهان از سال 1925 در آمریکا شروع گردید اما در ایران از سال 1352 رشته گفتاردرمانی تاسیس شد و در سال 71 شروع به پذیرش دانشجوی کارشناسی گفتاردرمانی شد و در سال 85 در مقطع دکتری تخصصی (PhD) دانشجو پذیرش گردید.
گفتاردرمانی به عنوان یک رشته توانبخشی، یک تاریخچه طولانی در جهان دارد. این روش درمانی در چین، هند، ژاپن و دیگر کشورها در طول قرون قبل از
مسیح مورد استفاده قرار میگرفت. به عنوان مثال، پزشکان در آن زمان به درمان لکنت زبان میپرداختند. همچنین، در مصر باستان نیز درمان برخی اختلالات صوتی با استفاده از جراحی حنجره و تارهای صوتی صورت میگرفت.
در قرون وسطی، فلاسفه و پزشکانی همچون هپوکرات، آرسطو، گالن و آوسینا درباره علل و روشهای درمان لکنت زبان نظرات خود را ارائه میکردند. در قرن هفدهم، علمای زبان شناس مانند جون والاس و جورج دافورن به ساختار زبان و تأثیر آن بر گفتار پرداختند. قرن هجدهم نیز شاهد مطالعات پزشکانی مانند جورج لوئید و جورج هولمز درباره علائم و علل سکته مغزی و تأثیر آن بر گفتار بود.
در قرن نوزدهم، علمای عصب شناسی مانند پائول بروکا و کارل ورنیکه به کشف نواحی مغزی مرتبط با تولید و درک زبان پرداختند. با پیشرفت علوم اعصاب،
روانشناسی، زبان شناسی و آموزش عالی در قرن بیستم، گفتاردرمانی به عنوان یک رشته علمی و حرفهای شکل گرفت و در کشورهای مختلف توسعه یافت. امروزه، گفتاردرمانگران به عنوان بخشی اساسی از تیمهای توانبخشی و بهداشتی در بسیاری از کشورهای پیشرفته شناخته میشوند.
یک گفتاردرمان در چه حیطه هایی می تواند خدمت درمانی ارائه دهد؟
حیطه هایی که یک گفتاردرمانگر می تواند نقش داشته باشد شامل دو بخش کلی می باشند:
1- گفتار درمانی برای کودکان که شامل گفتاردرمانی در موارد زیر است:
1-ارزیابی و درمان کودکانی با تاخیر در گفتار
2-ارزیابی و درمان لکنت کودکان
3-ارزیابی و درمان کودکان اتیسم
4-گفتاردرمانی در بهبود سطح توجه و حافظه کودکان
5-ارزیابی و درمان مشکلات تلفظی مثل مشکل تلفظ صداهایی مثل س ، ش، ک ، ر ….
6-گفتادرمانی در درمان کودکان نارس (NICU)
7-گفتار درمانی در کودکان فلج مغزی
8- ارزیابی و درمان مشکلات بلع و تغذیه ای
9-گفتاردرمانی در درمان آبریزش دهان
2- گفتار درمانی برای بزرگسالان که شامل موارد زیر می باشد:
1-گفتار درمانی در سکته مغزی
2-گفتار درمانی در اختلالات صوت و حنجره
3-گفتار درمانی در بیماری پارکینسون
4-گفتار درمانی در بیماری ام.اس
5-گفتار درمانی در بیماری ALS
6-گفتار درمانی در بیماری میاستنی گراویس
7-گفتار درمانی در سالمندان
8-گفتار درمانی در بیماران آلزایمر و دمانس یا زوال عقل
9-گفتار درمانی در بیماران آفازی
10-گفتار درمانی در بیماران دیزآرتری
11-گفتار درمانی در بیماران آپراکسی
درواقع گفتاردرمانی یک روش مؤثر در کمک به افرادی است که با مشکلاتی مانند اختلالات ارتباطی، درکی، صوتی و بلعی مواجه هستند. افرادی که به گفتار درمانی نیاز دارند میتوانند شامل مشکلات زیر باشند:
- لکنت زبانی و مشکلات تلفظی
- شکاف لب و کام
- مشکلات شنوایی
- برخورد ضربهای به سر
- اختلالات نورولوژیک
- آفازی
- دیزآرتری
- آپراکسی
- اختلال بلع یا دیسفاژی
- اختلالات رشد نفوذی مانند اتیسم
- اختلالات رشد زبان و شناختی
- عقبماندگی ذهنی یا سندروم داون
گفتاردرمانگران با استفاده از تستها، تمرینات و فعالیتهای مناسب، تلاش میکنند تا مشکلات گفتاری و زبانی فرد را بهبود بخشند و به سطح بهتری برسانند. آسیب شناس گفتار و زبان اصلی ترین نقش در توانبخشی دیسفاژی برای بیماران را دارد.
اختلال بلع یا دیسفاژی یک مشکل شایع است که با مشکل گیرکردن و بلعیدن غذا، آب و دارو همراه است. علت این اختلال میتواند متنوع باشد و میتواند در هر سنی و در هر فردی رخ دهد. اما در افرادی که مشکلات مغزی یا عصبی دارند، این اختلال به طور معمول بیشتر دیده میشود.
علائم اختلال بلع شامل سرفه مکرر حین غذا خوردن، احساس گیر کردن غذا در گلو، سرازیر شدن آب دهان، احساس خفگی حین غذا خوردن، احساس باقی ماندن غذا در حفره دهان یا حفره های حلقی، احساس گرمای شدید بدن بعد از خوردن غذا و عفونتهای مکرر ریه است.
علل دیسفاژی شامل سکته مغزی، ضربه مغزی، فلج اطفال، فلج مغزی، بیماریهایی مانند پارکینسون و اماس، سرطان حنجره و مری، شکاف کام و لب، ناهنجاریهای زبان، سوختگیهای شدید در ناحیه صورت، شکاف حنجره و نارس بودن و کم وزنی نوزادان میباشد.
گفتاردرمان برای رفع مشکلات بلع چه خدماتی ارائه می دهد؟
- استفاده از تکنیکهای تنفسی و آرامشبخش برای کنترل استرس و اضطراب که ممکن است باعث رفع تنگی نفس و مشکل در بلع شوند
- تمرینهای تقویت عضلات گلو و حلق با استفاده از وزنههای خاص و دستگاههای مخصوص
- استفاده از تکنیکهای شناختی رفتاری به منظور تغییر الگوهای نادرست بلع و ایجاد الگوهای سالمتر در فرد مبتلا
- استفاده از تمرینات و بازیهای مخصوص برای تقویت عضلات دهان و زبان در کودکان
- توجه به تغذیه سالم و متنوع به منظور افزایش قدرت بلع و جلوگیری از مشکلات بلعی در آینده
مهمترین نکته در درمان اختلال بلع، صبر و استمرار در انجام تمرینات و روشهای درمانی است. همچنین، همکاری و تعامل فرد مبتلا و خانوادهاش با گفتاردرمانگر نقش بسزایی در موفقیت درمان خواهد داشت. توصیه میشود در صورت مشاهده هرگونه مشکل در بلع و تغذیه، به یک گفتاردرمانگر مراجعه کرده و درمان مناسب را زودتر شروع کنید.
مدت زمان درمان گفتاردرمانی چقدر است؟
زمان درمان گفتاردرمانی بستگی به عوامل مختلفی دارد که در ادامه به آنها اشاره میکنیم:
- نوع و شدت اختلال گفتار و زبان
- محل و اندازه ضایعه نورولوژیک
- سن و وضعیت کلی سلامتی بیمار
- همکاری و تلاش بیمار در انجام تمرینات
- فاصله و تعداد جلسات گفتاردرمانی
به طور کلی، شروع زودهنگام گفتاردرمانی احتمال بهبود بیشتری را به همراه دارد. معمولاً گفتاردرمانی نورولوژیک ممکن است بین چند هفته تا چند ماه طول بکشد. در بعضی موارد، ممکن است نیاز به ادامه گفتاردرمانی به صورت مداوم یا دورهای باشد. پیشرفت بیمار در طول درمان گفتاردرمانی با استفاده از ابزارهای سنجش و ارزیابی پایش میشود.
آیا در گفتاردرمانی نورولوژیک نیاز به جراحی است؟
در گفتاردرمانی نورولوژیک، عموماً نیاز به جراحی وجود ندارد. این روش درمانی بیشتر بر اساس تمرینات گفتاری و زبانی، تمرینات تنفسی، تمرینات حافظه و فعالسازی مناطق مغز مسئول گفتار و زبان تمرکز دارد. در برخی موارد ممکن است از تکنیکهای دیگری مانند تحریک مغناطیسی مغز استفاده شود، اما عموماً جراحی در این روش درمانی لازم نیست. البته در برخی حالات نورولوژیک خاص، ممکن است نیاز به جراحی دیگری باشد که در کنار گفتاردرمانی صورت میگیرد. برای اطلاعات دقیقتر و بررسی شرایط خاص خود، بهتر است با پزشک متخصص مغز و اعصاب مشورت کنید.
آیا در گفتاردرمانی نورولوژیک نیاز به جراحی است؟
در گفتاردرمانی نورولوژیک، عموماً نیاز به جراحی وجود ندارد. این روش درمانی بیشتر بر اساس تمرینات گفتاری و زبانی، تمرینات تنفسی، تمرینات حافظه و فعالسازی مناطق مغز مسئول گفتار و زبان تمرکز دارد. در برخی موارد ممکن است از تکنیکهای دیگری مانند تحریک مغناطیسی مغز استفاده شود، اما عموماً جراحی در این روش درمانی لازم نیست. البته در برخی حالات نورولوژیک خاص، ممکن است نیاز به جراحی دیگری باشد که در کنار گفتاردرمانی صورت میگیرد. برای اطلاعات دقیقتر و بررسی شرایط خاص خود، بهتر است با پزشک متخصص مغز و اعصاب مشورت کنید.
گفتار درمان نورولوژیک توانبخشی دقیقا چه خدماتی ارائه می دهد؟
گفتاردرمانی نورولوژیک توانبخشی خدماتی را در زمینه بهبود گفتار و زبان بیماران با اختلالات نورولوژیک فراهم میکند. این خدمات به صورت شخصیسازی شده و با توجه به نیازهای هر بیمار تعیین میشوند. برخی از خدمات مهم ارائه شده در گفتاردرمانی نورولوژیک توانبخشی عبارتند از:
ارزیابی و تشخیص: گفتاردرمانگر نورولوژیک توانبخشی با استفاده از ابزارها و روشهای تخصصی، ارزیابی دقیقی از وضعیت گفتار و زبان بیمار انجام میدهد. این ارزیابی شامل بررسی مهارتهای گفتاری، تلفظ، فهم زبانی، ارتباط و تقویت حافظه است.
برنامه درمانی: بر اساس نتایج ارزیابی، گفتاردرمانگر نورولوژیک توانبخشی برنامه درمانی شخصیسازی شده را طراحی میکند. این برنامه شامل تمرینات و تکنیکهای مختلفی است که بهبود گفتار و زبان بیمار را هدف میگیرد.
تمرینات زبانی و گفتاری: گفتاردرمانگر نورولوژیک توانبخشی به بیماران تمریناتی ارائه میدهد که به تقویت عضلات دهان و زبان، بهبود تلفظ واجها، تقویت حافظه و بهبود قدرت یادآوری کلمات و جملات کمک میکند.
تمرینات بازخورد: با استفاده از ابزارهای صوتی، تصویری، نوشتاری و حسی، گفتاردرمانگر نورولوژیک توانبخشی به بیماران بازخورد میدهد. این بازخورد به اصلاح خطاهای گفتاری، بهبود تلفظ و استفاده صحیح از زبان کمک میکند.
مشاوره و آموزش به خانواده: گفتاردرمانگر نه تنها به بیمار بلکه به خانواده نیز مشاوره و آموزش میدهد. این آموزشها شامل تکنیکهای کمک به گفتار و زبان بیمار در خانه و بهبود ارتباط با بیمار است.
اهداف اصلی گفتاردرمانی نورولوژیک توانبخشی شامل بهبود ارتباط اجتماعی، افزایش استقلالیت در بیان نیازها و بهبود کیفیت زندگی بیماران است.
انواع بیماری هایی که توسط گفتاردرمان نورولوژیک توانبخشی درمان می شوند.
گفتاردرمانی نورولوژیک توانبخشی برای درمان و کمک بهبودی در بیمارانی با اختلالات گفتار و زبان ناشی از بیماریها و آسیبهای نورولوژیک متنوعی استفاده میشود. برخی از بیماریها و شرایطی که ممکن است توسط گفتاردرمانی نورولوژیک توانبخشی درمان شوند عبارتند از:
- سکته مغزی (Cerebral infarction)
- آسیب مغزی ناشی از ضربه مغزی (Traumatic brain injury)
- ام اس (Multiple sclerosis)
- پارکینسون (Parkinson’s disease)
- آلزایمر (Alzheimer’s disease)
- بیماری هانتینگتون (Huntington’s disease)
- بیماری لوئی بادی (Lewy body disease)
- بیماری اسکلروز جانبی (Amyotrophic lateral sclerosis)
- تومورهای مغزی (Brain tumors)
- اختلالات صوتی و گفتاری ناشی از بیماریهای نورولوژیک
این فهرست تنها نمونهای از بیماریها و شرایط است که میتوانند تحت گفتاردرمانی نورولوژیک توانبخشی قرار بگیرند. هر بیماری و شرایط خاصی نیازهای درمانی خود را دارند و برنامه درمانی گفتاردرمانی نورولوژیک توانبخشی بر اساس نیازهای هر بیمار تنظیم میشود.
نقش آندوسکوپی و استروبوسکوپی در گفتاردرمانی چیست؟
روشهای آندوسکوپی و استروبوسکوپی در حوزه گفتاردرمانی نقشهای متعددی را ایفا میکنند و میتوانند به عنوان ابزارهای ارزیابی و تشخیصی مورد استفاده قرار گیرند. آندوسکوپی برای بررسی آناتومی تارهای صوتی استفاده میشود، در حالی که استروبوسکوپی بررسی عملکرد و بیومکانیک تارهای صوتی را ممکن میسازد. این دو روش در تشخیص انواع آسیبهای مرتبط با تارهای صوتی به همراه یکدیگر مؤثر عمل میکنند.
عموماً آندوسکوپی و استروبوسکوپی توسط گفتاردرمانگران یا آسیبشناسان گفتار و زبان انجام میشود. آموزش و تجربه گفتاردرمانگر در تفسیر و تشخیص نتایج این روشها بسیار حائز اهمیت است. در استروبوسکوپی، گفتاردرمانگر نقشهای زیر را ایفا میکند:
۱. انجام استروبوسکوپی برای افرادی که مشکلات حنجره دارند و معمولاً تغییراتی در صدای آنان رخ میدهد، مانند خشونت صدا، گرفتگی، سختی در تنفس، عفونتهای رودهای، سرطان حنجره و سایر موارد.
۲. انجام استروبوسکوپی برای افرادی که فلج تارهای صوتی دارند یا دارای نقص عضلانی در حنجره هستند.
۳. انجام استروبوسکوپی برای افرادی که اختلالات صدا دارند و علل آنها به عوامل روانشناختی، فشار روحی، سلولز، سورگل، خودآزار و سایر عوامل مرتبط باشد.
۴. انجام استروبوسکوپی برای افراد حرفهای که به صدای خود نیاز دارند، مانند خوانندگان، بازیگران، سخنوران، معلمان و سایر فعالان حوزههای مرتبط.
۵. انجام استروبوسکوپی برای پایش پاسخ به درمانهای گفتاردرمانی و پزشکی مرتبط با حوزه گوش، حلق و بینی.
۶. انجام استروبوسکوپی برای آمادگی قبل از جراحی های حنجره و بعد از آنها.
۷. انجام استروبوسکوپی برای آموزش و آگاهیبخشی به بیماران درباره بهداشت صوتی و راهکارهای پیشگیری از آسیبهای مرتبط با حنجره.
با استفاده از این روشها، گفتاردرمانگران قادرند به صورت دقیقتری از مشکلات صوتی و حنجرهای بیماران آگاه شوند و در ارائه درمانهای مؤثرتر و مناسبتر به آنها کمک کنند.
سوالات متداول
میزان بهبود در گفتار و زبان به شدت و نوع اختلال گفتاری و زبانی شما، بستگی دارد. اما بطور کلی، با تلاش مداوم و رعایت تمرینات و دستورات گفتاردرمانی، میتوان به بهبود قابل توجهی در گفتار و زبان دست یافت.
طول زمان لازم برای مشاهده نتایج بهبود در گفتار و زبان نیز به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله شدت اختلال، تلاش و همکاری شما، و تعداد و مدت جلسات گفتاردرمانی. بعضی از افراد ممکن است در مدت کوتاهی بهبود قابل توجهی را تجربه کنند، در حالی که برای دیگران ممکن است زمان بیشتری نیاز باشد.
گفتاردرمان نورولوژیک بیشتر به صورت یک فرایند همکاری است. گفتاردرمانگر شما، به شما تمرینات و فعالیتهای خاصی خواهد داد که میتوانید در خانه انجام دهید. این ممکن است شامل تمرینات تلفظ، تمرینات تحریک مغناطیسی مغز، تمرینات تنفسی، تمرینات حافظه و سایر فعالیتهای مرتبط با گفتار و زبان باشد.
بله، معمولاً برای بهبود گفتار و زبان، نیاز به مراجعه منظم و مکرر به جلسات گفتاردرمانی وجود دارد. این امر ممکن است بستگی به شدت اختلال و نیازهای شما داشته باشد. برنامه درمانی توسط گفتاردرمانگر شما تنظیم خواهد شد و بر اساس پیشرفت شما، تعداد جلسات مورد نیاز تعیین میشود.
بله، در برخی موارد، درمان گفتاردرمانی نورولوژیک نیاز به همکاری با تخصصهای دیگر مانند فیزیوتراپیست، شنواییشناس، روانشناس یا پزشکان متخصص دارد. همکاری تیمی از تخصصهای مختلف میتواند به بهبودی شما کمک کند.
هر فرد دارای شرایطی منحصر به فرد است و بنابراین نمیتوان بهبود را به صورت قطعی تضمین کرد. اما با تلاش مداوم، همکاری و رعایت توصیهها و تمرینات گفتاردرمانی، میزان بهبود گفتار و زبان قابل انتظار است.
بله، درمان گفتاردرمانی نورولوژیک معمولاً همراه با درمانهای دارویی و سایر تراپیها استفاده میشود. ترکیب درمانهای مختلف میتواند بهبودی شما را تسریع کند.